Biên tập lịch sử Đảng là một lĩnh vực rất khó, bởi nó mang trong mình sứ mệnh thiêng liêng, trước hết phải mang tính Đảng, khoa học lại vừa phải bảo đảm tính chính xác cao (đến mức tuyệt đối) nhưng cũng lại phải khách quan. Theo quy trình, làm một cuốn lịch sử Đảng phải tiến hành các bước: Xây dựng đề cương chi tiết; tổ chức xin ý kiến vào đề cương; làm tư liệu; biên soạn; hội thảo lần thứ nhất để hoàn thành sử liệu; hội thảo lần thứ 2 mang tính phản biện (thường gọi là hội thảo khoa học); thẩm định; thông qua nhà xuất bản; in và phát hành. Như vậy để ra được một cuốn sách phải trải qua 9 “cửa ải”, mỗi cửa ải lại có những khó khăn, thuận lợi nhất định.
Trong khuôn khổ bài viết này, chúng tôi chỉ xoay quanh vấn đề tổ chức hội thảo khoa học, bởi khi đã thông qua bước này thì công trình lịch sử đã đạt đến 85%, còn lại là các khâu hậu kỳ.
Trước hết là khâu khánh tiết, sân khấu phải được trang hoàng theo đúng hướng dẫn của Ban Tuyên giáo Trung ương, chỗ ngồi các đại biểu phải được bố trí bàn tròn mang tính chất đối thoại. Tuy vậy, mặc dù đã được tư vấn nhưng ở một số đơn vị vẫn bố trí ngồi theo kiểu rạp hát, điều này gây ra rất nhiều khó khăn cho việc theo dõi, nắm bắt đối tượng tham luận.
Mặc dù việc biên tập sách lịch sử Đảng được dựa trên nguyên tắc tôn trọng văn bản pháp quy là kim chỉ nam thì việc tham khảo các nhân chứng sống cũng là một yếu tố quan trọng để viết lên sự kiện đã xảy ra ở địa phương, nhất là ở những địa phương vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn… công tác lưu trữ còn hạn chế thì nguồn tư liệu chính thống thường ít có, song có rồi thì độ chuẩn xác cũng chưa chắc chắn. Có một địa phương ở tỉnh Hòa Bình (cũ) nay là Phú Thọ khi được yêu cầu cung cấp tài liệu về chức danh lãnh đạo xã đã bộc lộ một cách vô lý: cùng một thời điểm, đơn vị này có đến 3 ông Chủ tịch Ủy ban hành chính xã, tại hội thảo ai cũng cho rằng mình đúng. Để khách quan, Ban chỉ đạo đã kiểm tra các thông tin trên lý lịch đảng viên nhưng cả 3 lý lịch đều có sự trùng nhau…

Để giải quyết sự rắc rối này, chủ trì hội nghị đã phải đưa ra giải pháp là chia giai đoạn để phù hợp, đồng thời yêu cầu chỉnh lý lại lý lịch đảng viên theo Lịch sử Đảng bộ. Lý giải về lỗi này, một cán bộ Ban Tuyên giáo tỉnh cho biết trước đây cứ 3 – 5 năm, thậm chí 2 năm cán bộ, đảng viên phải bổ sung lý lịch một lần, do nhầm lẫn nên đã xảy ra tình trạng trên.
Trong quy trình làm một cuốn sử Đảng, các thành viên được mời (hoặc chỉ định) tham gia Ban Chỉ đạo, Ban Sưu tầm sẽ được tiếp cận bản thảo ít nhất 2 lần, thậm chí 3 – 4 lần tùy thuộc vào đặc thù từng địa phương (có nhiều hay ít tài liệu phục vụ cho công tác biên soạn). Thế nhưng khi tổ chức hội thảo khoa học (tức đã qua lần đọc thứ 2) vẫn có người dùng bản thảo được phát lần thứ nhất và khẳng định những phần trống sử liệu đã được góp ý nhưng đơn vị
tư vấn không tiếp thu, vô hình chung đã làm cho hội thảo có chiều hướng khác đi, nhưng khi được làm rõ, đại biểu trên cho biết – không để ý.
Một vấn đề nổi cộm trong hội thảo ở các địa phương là cái “tôi” của mỗi cá nhân, ngoài những nội dung đã chắt lọc, đảm bảo tính tương đồng với lịch sử đảng bộ huyện, lịch sử đảng bộ tỉnh… nhiều ý kiến trong hội thảo vẫn muốn các tác giả viết rõ về những vấn đề ở từng thời điểm gắn với công trạng của cá nhân mà chưa tính đến yếu tố trước hết phải bộc lộ rõ quan điểm tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách và không nhất thiết điều gì cũng đưa vào lịch sử vì những ý kiến đó chưa được thể hiện ở bất kỳ một tài liệu nào và cũng chưa có sự kiểm chứng.
Từ thực trạng trên, để bản thảo lịch sử đảng bộ đạt chất lượng, chúng tôi đưa ra một số giải pháp khi hội thảo như sau:
Một là, điều kiện tiên quyết sự thành công hay không thành công của một cuộc hội thảo đó là những người được mời. Ở đây tôi muốn nói đến riêng một vấn đề hội thảo khoa học dành cho lĩnh vực lịch sử Đảng, trước hết những người được tiếp cận tài liệu, được theo dõi quá trình làm việc để có một bản thảo… phải là những đảng viên có lập trường, có thái độ chính trị rõ ràng, am hiểu quá trình hình thành và phát triển của tổ chức đảng địa phương. Đối với những đảng viên cao tuổi đòi hỏi phải có trí nhớ tốt, minh mẫn. Có thể mời thêm những quần chúng tốt, cao niên bởi nhiều khi họ có những tài liệu rất quý hoặc là nhân chứng cho một
sự kiện nào đó mà nguồn tư liệu chính thống chưa đề cập, ví dụ như việc khoán chui những năm cuối thập niên 70 của thế kỷ trước thì không thể có một văn bản hay nghị quyết nào đề cập, bởi vì Đảng chưa có chủ trương, muốn đưa nội dung này vào lịch sử thì chỉ có thể khai thác từ nhân chứng.
Hai là, để tránh nhầm lẫn tài liệu cho mỗi cuộc hội thảo cần thu hồi triệt để các tài liệu đã được phát trước đó, sau đó sửa chữa và in tài liệu mới chuyển tới từng cá nhân, không dùng chung, thời gian nghiên cứu bản thảo ít nhất phải từ 1 tháng trở lên. Có điều kiện thì in một mặt, nếu không phải được in theo dạng mở, chữ to, rõ ràng, lề rộng, dòng thưa, ngôn từ phổ thông phù hợp với mọi đối tượng người đọc để nghiên cứu bổ sung thông tin hoặc góp ý… Đối với những tài liệu tái bản, có chỉnh lý bổ sung nhất thiết phải in 2 phông chữ để nhận diện đâu là sử liệu kế thừa, đâu là sử liệu bổ sung và phải có bản tổng hợp dẫn người đọc vào từng trang để xác minh những nội dung cần quan tâm.

Ba là, công tác tổ chức. Đây được coi là một khâu quan trọng trong hội thảo khoa học, trước hết về khánh tiết cần được trang trí một cách nghiêm túc, bởi hình ảnh hội thảo khoa học là một bằng chứng cho việc thẩm định. Sau đó đến bố trí chỗ ngồi, do đặc thù là phải đối thoại nên ngoài vị trí chủ tọa và thư ký cần có không gian bao quát tổng thể. Do vậy bố trí chỗ ngồi trong hội thảo là bàn tròn.
Trong hội thảo ngoài việc tuyên bố lý do, giới thiệu đại biểu thì người chủ tọa phải có cách điều hành các tham luận. Có những tham luận không văn bản, người phát biểu chủ yếu kể chuyện về những điều mình đã làm một cách tràn lan, cảm tưởng không có điểm dừng thì người chủ tọa cần phải nhắc nhở và thậm chí ngắt mạch dành cho những ý kiến tiếp theo.
Bốn là, tiếp thu giải trình. Trong cuộc hội thảo có rất nhiều ý kiến đóng góp, các ý kiến có thể đúng, có thể sai, chưa được kiểm chứng, nhưng vấn đề tiếp thu để cập nhật vào bản thảo thế nào là câu chuyện hoàn toàn khác nhau. Do đó cần phương pháp so sánh có sự chọn lọc trên cơ sở những tư liệu chính thống, nguồn rõ ràng. Những thông tin được cung cấp không bằng văn bản hay mới chỉ là bút tích ghi trên bản thảo cần có sự nghiên cứu, xác minh để làm sáng tỏ, bởi phương pháp làm sử là cho phép khoảng trống về sự kiện nhưng sự kiện được nêu ra cần có sự chuẩn xác.
Có như vậy cuốn sách lịch sử đảng bộ khi được phát hành chắc chắn sẽ được cán bộ, đảng viên và bạn đọc đón nhận và đánh giá cao./.

Nhà báo Đỗ Hải Đăng